Κατηγορία: Β΄ Γυμνασίου

…

Οργανικό συγκρότημα που αποτελείται βασικά από τα όργανα κλαρίνο – βιολί – λαγούτο (με το κλαρίνο να έχει τον κύριο ρόλο) και συχνά ένα κρουστό (ντέφι, τουμπελέκι, ή και νταούλι). Τη συναντάμε κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου σιγά-σιγά αντικαθιστά τη ζυγιά ζουρνάς–νταούλι. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή στα όργανα αυτά προστίθεται και το σαντούρι.

Για την κατασκευή των οργάνων της κομπανίας απαιτούνται εξειδικευμένα εργαστήρια και τεχνίτες. Τα όργανα αυτά είναι ιδανικά για κλειστούς χώρους καθώς έχουν μαλακό ηχόχρωμα.

Μακεδονία, η γκάιντα παίζει μελωδία και ο νταχαρές ρυθμική συνοδεία. Επίσης χαρακτηριστικός και ο συνδυασμός λύρα–νταχαρές.

Κυκλάδες και νησιά ανατολικού Αιγαίου (Χίος, Ικαρία κ.α.). Η τσαμπούνα παίζει μελωδία και το τουμπί τη ρυθμική συνοδεία.

Ηπειρωτική Ελλάδα. Ένας ζουρνάς παίζει μελωδία και ο άλλος κρατά ίσο. Σε Ρούμελη και Πελοπόννησο χρησιμοποιούνται δύο μικροί ζουρνάδες με ένα μικρό σχετικά νταούλι, ενώ στη Βόρειο Ελλάδα οι ζουρνάδες είναι μεγαλύτεροι.

Κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα από τους πρόσφυγες της ανατολικής Θράκης. Είναι συδνεδεμένη με πανάρχια δρώμενα, όπως τα αναστενάρια.

Κυρίως στα νησιά του Αιγαίου και την ανατολική Κρήτη

Κυρίως στην Κρήτη και τα Δωδεκάνησα (Κάσος – Κάρπαθος). Το λαγούτο μπήκε στη ζυγιά στις αρχές του 20ου αιώνα.

Η πιο χαρακτηριστική ζυγιά της νησιωτικής Ελλάδας. Το βιολί από τον 17ο αιώνα εκτοπίζει όργανα, όπως η λύρα και η τσαμπούνα, ενώ το λαούτο συνοδεύει ρυθμικά και αρμονικά (ίσο), αντί για τα όργανα τουμπί και ταμπουρά.

Στη θαλασσινή Ελλάδα. Το σαντούρι παίζει μελωδικά αλλά και συνοδευτικά μέρη. Χρησιμοποιήθηκε ευρύτερα μετά τη μικρασιατική καταστροφή.

• Γκάιντα – Νταχαρές
• Τσαμπούνα – Τουμπί
• Ζουρνάδες – Νταούλι
• Λύρα – Νταούλι
• Λύρα – Τουμπί
• Λύρα – Λαγούτο
• Βιολί – Λαούτο
• Βιολί – Λαγούτο – Σαντούρι

…

Σύνολο δύο ή τριών οργάνων, από τα οποία ένα ή δύο είναι μελωδικά και ένα ρυθμικό. Συνήθως αποτελείται από όργανα που φτιάχνουν οι ίδιοι οι μουσικοί. Τα όργανα αυτά είναι ιδανικά για ανοιχτούς χώρους, καθώς έχουν κατά κανόνα οξύ και διαπεραστικό ηχόχρωμα.

…

Παίζεται με δύο βέργες από ξύλο, τα νταουλόξυλα ή νταουλόβεργες. Το ξύλο του αριστερού χεριού είναι πολύ λεπτό και ελαφρύ και λέγεται βέργα ή βίτσα. Χτυπά τη λεπτή δερμάτινη επιφάνεια και δίνει τους αδύνατους χρόνους. Το ξύλο του δεξιού χεριού είναι χοντρότερο και βαρύτερο και λέγεται κόπανος. Χτυπά τη χοντρότερη επιφάνεια και δίνει τους ισχυρούς χρόνους.

Στα νησιά, το μικρό νταούλι που συνοδεύει την τσαμπούνα ή το βιολί, λέγεται τουμπί και παίζεται κρατημένο κάτω από τη μασχάλη ή πάνω στον αριστερό μηρό, με τον εκτελεστή να χτυπάει πάντα στη μία δερμάτινη επιφάνεια με δυο ίδιες βέργες, τα τουμπόξυλα.

…

Το νταούλι φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη. Παλιά χρησιμοποιούνταν δέρμα γίδας, ενώ σήμερα κατεργασμένα δέρματα εμπορίου. Σε ένα καλό νταούλι, η μία βάση είναι λίγο μεγαλύτερη από την άλλη και το δέρμα της πιο χοντρό, ώστε να δίνει βαθύτερο ήχο.

…

Στην Ελλάδα η λέξη βιολί συναντιέται για πρώτη φορά σε κείμενο του 17ου αι., ενώ συχνά αναφέρεται στα δημοτικά τραγούδια.

Το λαϊκό βιολί κουρδίζεται κατά πέμπτες ή αλα φράγκα (σολ-ρε-λα-μι). Κουρδίζεται όμως και αλά τούρκα, δηλαδή (σολ-ρε-λα-ρε).

Ο λαϊκός βιολιστής ακουμπάει το βιολί στον ώμο του, στηρίζοντάς το στον καρπό του αριστερού χεριού του και την παλάμη του χωρίς να το πιέζει στο σαγόνι. Δε χρησιμοποιεί όλο το δοξάρι αλλά μέρος του. Μερικές φορές πάνω στο κέφι, χτυπάει το πίσω μέρος του ηχείου με το δοξάρι του, χρησιμοποιώντας το βιολί και σαν ρυθμικό όργανο.

πληθ. γκλισάντι, (glissando – glissandi): γρήγορη…

πληθ. γκλισάντι, (glissando – glissandi): γρήγορη ακολουθία (γλίστρημα) φθόγγων προς τα πάνω ή προς τα κάτω.

…

Ο λαϊκός μουσικός χρησιμοποιεί διαφορετική τεχνική από αυτή του δυτικού κλαρινέτου και προσαρμόζει το παίξιμό του στις ιδιομορφίες του τοπικού κάθε φορά μουσικού ιδιώματος. Σημαντικό ρόλο παίζει ο τρόπος με τον οποίο ο εκτελεστής διοχετεύει τον αέρα στο όργανο και αποδίδει τα μικροδιαστήματα των παραδοσιακών κλιμάκων και τα χαρακτηριστικά “γκλισάντι” του λαϊκού ύφους. Τα στολίδια δεξιοτεχνίας μοιάζουν με αυτά της δυτικής μουσικής και τα μελίσματα είναι στην ουσία αναλύσεις της απλής μελωδίας σε άλλες πολυπλοκότερες.

…

Το κλαρίνο έχει τη μεγαλύτερη έκταση από όλα τα πνευστά. Στον ελλαδικό χώρο εμφανίζεται γύρω στα 1835 στην Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία, από όπου και διαδόθηκε στην υπόλοιπη χώρα.

…

Οι καλοί οργανοπαίκτες εφαρμόζουν την τεχνική της κυκλικής αναπνοής, χρησιμοποιούν δηλαδή τη στοματική τους κοιλότητα σαν αποθήκη αέρα που εξακολουθεί να τροφοδοτεί το όργανο, ενώ αυτοί εισπνέουν από τη μύτη. Έτσι ο ήχος του ζουρνά δε διακόπτεται. Όταν παίζουν δύο ζουρνάδες μαζί, ο εκτελεστής που παίζει τη μελωδία λέγεται μάστορας ή πριμαδόρος και αυτός που κρατά το ίσο μπασαδόρος ή πασαδόρος.

…

Ο ζουρνάς είναι όργανο με διπλή γλωττίδα. Αποτελείται από:

• Το σωλήνα με επτά τρύπες μπροστά και μία πίσω, που καταλήγει σε χοάνη. Στο κάτω μέρος του ηχείου υπάρχουν και άλλες τρύπες που όμως δεν παίζονται.
• Το φάσουλα ή κλέφτη, που προσαρμόζεται στο επάνω μέρos του σωλήνα.
• Το κανέλι, που εφαρμόζεται στο πάνω μέρος του φάσουλα.
• Τη φούρλα, μια ροδέλα από την οποία περνάει το κανέλι
• Το διπλό γλωσσίδι ή τσαμπούνι, που δένεται στο κανέλι.

…

Σαντούρι

• Σχήμα τραπεζίου ισοσκελούς.
• Μεγαλύτερο πλάτος (50-60 εκ.).
• Τρεις έως πέντε μεταλλικές χορδές για κάθε φθόγγο.
• Διάσπαρτοι καβαλάρηδες (κολονάκια ή γέφυρες), στο καπάκι.
• Δύο στρογγυλές τρύπες για την ενίσχυση της έντασης.
• Μεταλλικά κλειδιά στο δεξί τμήμα.
• Παίζεται με μπαγκέτες τυλιγμένες στην άκρη με μαλακό υλικό.

Κανονάκι

• Σχήμα ορθογώνιου τραπεζίου.
• Μικρότερο πλάτος (40-50 εκ.).
• Τρεις χορδές εντέρινες ή από πλαστική ύλη για κάθε φθόγγο.
• Ενιαίος καβαλάρης στη δεξιά πλευρά.
• Μία ή περισσότερες στρογγυλές ή αυγόσχημες τρύπες για την ενίσχυση της έντασης.
• Ξύλινα κλειδιά και μανταλάκια στο αριστερό τμήμα.
• Παίζεται με πένες προσαρμοσμένες σε μεταλλικές δακτυλήθρες.

…

• παίζει στο κέντρο του οργάνου, όταν θέλει να παράγει γλυκό ήχο (τεχνική που συνιστάται για Οθωμανική, Περσική και Βυζαντινή μουσική),
• παίζει στα σημεία κοντά στη γέφυρα και τα μανταλάκια, όταν θέλει να παράγει πιο λαμπρό ήχο,
• συνδυάζει τους δύο παραπάνω τρόπους.

…

Ήρθε από τους Άραβες στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα μεταφέρθηκε από τη Μ. Ασία μετά το 1922.

Στην αριστερή πλευρά, συνήθως υπάρχουν τα μανταλάκια, ένα είδος κινητών καβαλάρηδων που υψώνουν ή χαμηλώνουν το ύψος των φθόγγων κατά ένα τέταρτο του τόνου.

…

Παίζεται πάνω στα πόδια του οργανοπαίχτη ή ακουμπισμένο πάνω σε ένα ειδικά κατασκευασμένο τραπέζι ή κρεμασμένο στον λαιμό του εκτελεστή. Ο ήχος του είναι αρκετά δυνατός και παράγεται με το χτύπημα των χορδών. Οι μπαγκέτες κρατιούνται με τη βοήθεια του αντίχειρα, ανάμεσα στον δείκτη και το μεσαίο δάχτυλο και το παίξιμο γίνεται κυρίως με τον καρπό. Το σαντούρι μπορεί να παράγει μια μεγάλη ποικιλία σ ηχητικές αποχρώσεις, μελωδικά στολίδια και ρυθμικά σχήματα.

…

Διαδόθηκε από τους Έλληνες της Μ. Ασίας, της Πόλης και της Σμύρνης. Εμφανίζεται στον χώρο του Αιγαίου κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας, ωστόσο παιζόταν στην Ελλάδα και πριν το 1922, σε περιορισμένη όμως κίμακα.

Έχει περίπου 100 μεταλλικές χορδές, οι οποίες δένονται σε μικρά ακέφαλα καρφιά στο αριστερό τμήμα του οργάνου. Οι χορδές για να διατηρούν σταθερή απόσταση από το καπάκι, ακουμπούν δεξιά και αριστερά σε μικρούς μεταλλικούς κυλίνδρους, τα μαξιλάρια.

…

Λαούτο

• Μικρότερο ηχείο.
• Μακρύ και στενό χέρι.
• Η κεφαλή είναι σχεδόν στην ίδια ευθεία με το χέρι.
• Κινητοί μπερντέδες και οκτώ καλαμάκια.
• Οκτώ χορδές (τέσσερις διπλές).
• Κουρδίζεται κατά πέμπτες.
• Πένα από φτερό αρπακτικού πουλιού.

Ούτι

• Μεγαλύτερο ηχείο.
• Κοντό και φαρδύ χέρι.
• Η κεφαλή σχεδόν σε ορθή γωνία με το χέρι.
• Χωρίς μπερντέδες.
• Δέκα έως έντεκα χορδές (πέντε διπλές και μία μονή).
• Κουρδίζεται σε τέταρτες και έναν τόνο.
• Πένα από κέρατο βοδιού ή πλαστική ύλη.

Οι ντούγιες είναι λεπτά φύλλα ξύλου που σχηματίζουν τη σκάφη (το ηχείο).

…

Ήταν πολύ διαδεδομένο στη Μ. Ασία. Οι εκτελεστές του ερμηνεύουν ειδικότερα την ανατολική μουσική (ταξίμια, ανατολίτικους χορούς, κ.α.). Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το ’22, χρησιμοποιήθηκε περισσότερο και στον ελλαδικό χώρο.

Η κατασκευή της σκάφης γίνεται όπως στο λαούτο, με τη διαφορά ότι οι ντούγες μπορεί να είναι 17, 19, 21 ή 23.

…

Ο εκτελεστής λέγεται και μπασαδόρος ή πασαδόρος. Κρατάει την πένα με τον αντίχειρα και τον δείκτη και την περνά ανάμεσα στον δείκτη και τον μέσο. Ο καλός μουσικός παίζει με χαλαρό καρπό για να μην κουράζεται και παράγει σκληρό ήχο.