Κατηγορία: Β΄ Γυμνασίου

…

Αποτελεί σύνθεση στοιχείων από την αρχαιοελληνική πανδούρα (μακρύ χέρι) και το αραβικό ούτι (μεγάλο αχλαδόσχημο ηχείο). Οι διαστάσεις του κυμαίνονται ανάλογα με τα καλούπια του κατασκευαστή.

Η σκάφη αποτελείται από 23, συχνά και λιγότερες ντούγες. Το χέρι γίνεται από μονοκόμματο ξύλο. Οι 11 κινητοί μπερντέδες και σε συνέχειά τους τα καλαμάκια τοποθετούνται κατά ημιτόνια. Το καπάκι είναι ελαφρά κυρτωμένο για να αντέχει στην πίεση των χορδών.

…

Κρητική λύρα

• Αχλαδόσχημο ηχείο.
• Κλειδιά τοποθετημένα από πίσω προς τα εμπρός.
• Δύο ημικυκλικές τρύπες στο καπάκι (τα μάτια) για την ενίσχυση της έντασης.
• Τρία κλειδιά (τα στριφτάρια).
• Μία ψηλότερα κουρντισμένη χορδή (καντίνι, ή τέλι), η μεσαία (μεσιανή) και η χαμηλότερη (βουργάρα ή μπάσα).
• Παλαιότερα το δοξάρι είχε κρεμασμένα στο ξύλο του τα γερακοκούδουνα ή λυραροκούδουνα για ρυθμική συνοδεία.
• Οι χορδές πιέζονται με το νύχι, που ακουμπάει από τα πλάγια τη χορδή.
• Κουρδίζεται κατά πέμπτες καθαρές.

Ποντιακή λύρα

• Φιαλόσχημο ηχείο.
• Κλειδιά τοποθετημένα από εμπρός προς τα πίσω.
• Δυο μακρόστενες τρύπες στο καπάκι και τέσσερις τρύπες, δύο σε κάθε πλευρά για ένταση.
• Τρία κλειδιά (τα ωτία).
• Δύο χορδές ψηλότερα κουρντισμένες (ζιλλ, μεσαία) και μία χαμηλότερα (χαμπά).
• Δοξάρι χωρίς γερακοκούδουνα.
• Οι χορδές πιέζονται με την ψίχα των δαχτύλων.
• Κουρδίζεται κατά τέταρτες καθαρές.

…

Όταν ο κεμεντζετζής παίζει όρθιος, το όργανο στηρίζεται στον αντίχειρα και τον δείκτη του αριστερού χεριού, που ακουμπάει στην κεφαλή του οργάνου. Η μελωδία παίζεται κυρίως στις δύο υψηλότερες χορδές.

Στο ύπαιθρο, όπου ο σχετικά αδύνατος ήχος του δεν ακούγεται πολύ, παίζουν δύο ή τρεις μαζί ή με νταούλι. Ο κεμεντζετζής σε αυτήν την περίπτωση βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, παρακολουθεί τους χορευτές με βηματισμούς στον ρυθμό του χορού, ενώ παράλληλα τους προτρέπει με συλλαβές, λέξεις ή φράσεις.

…

Ο κεμετζές είναι η λύρα που παίζουν οι Έλληνες του Πόντου και της Καππαδοκίας. Οι χορδές της είναι τρεις μεταλλικές ή δύο μεταλλικές και μια εντέρινη.

…

Η μελωδία παίζεται συνήθως στην πρώτη, υψηλότερη χορδή. Συχνά όμως στο παίξιμο ο εκτελεστής, τρίβει με το δοξάρι παράλληλα και τη δεύτερη ή και την τρίτη χορδή μαζί, κρατώντας έτσι ένα ίσο.

Όταν ο λυράρης κάθεται, η λύρα παίζεται ακουμπισμένη πάνω στον αριστερό μηρό ή ανάμεσα στα πόδια. Όταν παίζει όρθιος, ακουμπάει τη λύρα στο στήθος του, ενώ παλαιότερα τη στήριζε στη ζώνη της παραδοσιακής φορεσιάς.

…

Η λύρα έχει κοντό χέρι χωρίς μπερντέδες, τρία κλειδιά και τρεις μονές χορδές. Παίζεται με δοξάρι και συνήθως φτιάχνεται από τον ίδιο τον οργανοπαίχτη σε διάφορα μεγέθη. Το δοξάρι ήταν παλιότερα κυρτό, ενώ σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως δοξάρι βιολού.

…

Γκάιντα:

• Παίζεται σε Μακεδονία και Θράκη.
• Αποτελείται από πέντε μέρη (ασκό, επιστόμιο, άκρα, ισοκράτη, γκαϊτανίτσα).
• Το επιστόμιο και οι αυλοί προσαρμόζονται σε βάσεις μόνιμα δεμένες στον ασκό, τα άκρα.
• Έχει ισοκράτη.
• Ένας σωλήνας για τη μελωδία, με επτά τρύπες μπροστά και μία πίσω, ή έξι μπροστά και μία πίσω. Οι τρύπες δεν έχουν τις ίδιες διαστάσεις.

Τσαμπούνα

• Παίζεται κυρίως στα νησιά.
• Αποτελείται από τρία μέρη (ασκό, επιστόμιο, συσκευή παραγωγής ήχου).
• Το επιστόμιο και η αυλακωτή βάση δένονται κατευθείαν στον ασκό.
• Δεν έχει ισοκράτη. Δύο σωλήνες για τη μελωδία σε αυλακωτή θήκη, με πέντε τρύπες ο ένας και πέντε ο άλλος, ή πέντε ο ένας και μία ο άλλος. Οι τρύπες έχουν την ίδια διάμετρο.

…

Η τσαμπούνα αποτελείται από:

• το ασκί, από δέρμα κατσίκας
• το επιστόμιο, από καλάμι, διάφορα ξύλα ή κόκκαλο
• τη συσκευή παραγωγής ήχου. Αυτή αποτελείται από μια αυλακωτή ξύλινη βάση που καταλήγει σε χοάνη. Μέσα σε αυτή τη θήκη είναι προσαρμοσμένοι με κερί οι δύο καλαμένιοι αυλοί με μονό γλωσσίδι.

…

Η πίεση του αέρα στα γλωσσίδια γίνεται με το σφίξιμο του ασκού που κάνει ο μουσικός με το αριστερό του μπράτσο. Όταν σταματήσει προσωρινά το φύσημα, για να μην ελαττωθεί η πίεση του αέρα πιέζει περισσότερο το ασκί με το αριστερό μπράτσο του και την πίεση αυτή την χαλαρώνει, μόλις αρχίσει πάλι να φυσάει. Ο μακρύς αυλός κρατιέται συνήθως κάτω από τη μασχάλη ή ακουμπάει πάνω στον ώμο ή στο μπράτσο. Σπάνια κρέμεται.

…

Η γκάιντα φτιάχνεται συνήθως από τον ίδιο τον εκτελεστή, σε διάφορα μεγέθη και αποτελείται από:

• τον ασκό, από προβιά κατσικιού
• το επιστόμιο, από ξύλο, κόκκαλο ή καλάμι. Από αυτό ο εκτελεστής φυσάει και γεμίζει το ασκί με αέρα
• τα μέρη (άκρα) του ασκού, από ξύλο ή κόκκαλο
• το μεγάλο σωλήνα (ισοκράτη ή μπάσο). Φτιάχνεται από ξύλο, δεν έχει τρύπες και δίνει μόνο έναν φθόγγο
• τον μικρό σωλήνα (γκαϊτανίτσα), με επτά και μία πίσω τρίπες ή έξι και μία, σε ίση απόσταση, όχι όμως με τις ίδιες διαστάσεις

…

Το πιο διαδεδομένο μουσικό όργανο των Ποντίων είναι η λύρα (κεμεντζές). Άλλα όργανα που χρησιμοποιούνται είναι ο ζουρνάς, το αγγείο ή τουλούμ (άσκαυλος) και το νταούλι, που λόγω της μεγάλης ηχητικής τους έντασης προτιμούνταν για παίξιμο σε ανοιχτούς χώρους. Στις περιπτώσεις που έλειπαν τα παραπάνω όργανα, χρησιμοποιούσαν μία ή περισσότερες λύρες ταυτόχρονα. Στην περιοχή της Κερασούντας όμως, η ορχήστρα διαφέρει από τις υπόλοιπες ποντιακές, αφού συχνά χρησιμοποιεί βιολί αντί λύρας, ούτι, κανονάκι κ.ά.

…

Οι Έλληνες του Πόντου, διατηρούν ζωντανά τα έθιμα και τη μουσική τους περισσότερο από κάθε άλλη ομάδα προσφύγων. Η μεγάλη ποικιλία των χορών τους οφείλεται στην ιδιαιτερότητα της γεωμορφολογίας του Πόντου. Ο αριθμός τους υπερβαίνει τους 57 και είναι στην πλειοψηφία τους κυκλικοί. Όπως και στους αρχαίους κυκλικούς χορούς, χαρακτηριστική είναι η έλλειψη “κορυφαίου”. Οι βασικοί όμως χοροί του ποντιακού τραγουδιού είναι δύο: το τικ σε πεντάσημο ρυθμό (5/8) και ο ομάλ σε εννεάσημο (9/8). Εξίσου διαδεδομένοι είναι η σέρρα (πυρρίχιος), το διπάτ κ.ά.

…

Η περιοχή της Κρήτης είναι γνωστή για τις μαντινάδες της. Η μαντινάδα συνδέεται με όλα τα σημαντικά και επίκαιρα γεγονότα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου. Τραγουδιέται πάνω στις κοντυλιές, μελωδίες που παίζονται στη λύρα ή το βιολί με τη συνοδεία λαγούτου ή κιθάρας.

Πέρα από τις χαρακτηριστικές κοντυλιές, στην Κρήτη συναντάμε γνωστούς παραδοσιακούς χορούς όπως ο συρτός ή χανιώτικος και ο πεντοζάλης σε 2/4, ο πηδηχτός ή καστρινός ή μαλεβιζιώτης σε 2/4, ο σιγανός και η σούστα. Όργανα που συνοδεύουν τους χορούς αυτούς είναι η κρητική λύρα που υποστηρίζεται από λαγούτο και νταούλι.

…

Η νοσταλγική μελωδία της καντάδας με κεντρικό θέμα την αγάπη, γεννιέται στην Κεφαλλονιά πιθανόν στις αρχές του 19ου αιώνα και γρήγορα εξαπλώνεται στα άλλα Ιόνια νησιά και έπειτα στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η επτανησιακή καντάδα συνήθως συνοδεύεται από κιθάρα ή μαντολίνο ή και άλλα όργανα.

…

Η επίδραση της ευρωπαϊκής μουσικής στα Επτάνησα είναι τέτοια, που το δημοτικό τραγούδι είτε ξεχάστηκε, είτε εξελίχθηκε σε τρίφωνη ή τετράφωνη καντάδα συνδυάζοντας τη δυτική μελωδία με τον επτανήσιο λόγο. Η πολυφωνία στην περιοχή αυτή είναι διαφορετική, αφού ακούγονται “ευρωπαϊκές” συγχορδίες.

Χαρακτηριστικοί χοροί στα Επτάνησα είναι ο συρτός σε 2/4, ο διαβατικός σε 3/4, ο γιαργητός σε 9/8 με αλλαγή σε 7/8 και γενικά χοροί διμερείς, με το πρώτο μέρος τους δοσμένο σε 4/8 και το δεύτερο στα 2/4 και σε γρηγορότερο τέμπο

…

Επικρατέστεροι είναι οι ρυθμοί σε δίσημα μέτρα (μπάλλος) που αποδίδονται ζωηρά και εύθυμα και οι ρυθμοί σε εννεάσημα μέτρα (καρσιλαμάδες ή ζεϊμπέκικα) που αποδίδονται βαριά και αργά.

…

Παρά τη μακραίωνη ιστορία της Πελοποννήσου, μόνο ένας μικρός αριθμός παραδοσιακών χορών ξεχωρίζει. Ανάμεσά του ο αραχωβίτικος, ο τσακώνικος (5/4) και ο καλαματιανός (7/8).

…

Εδώ παρατηρούνται σε πολλές περιπτώσεις ομοιότητες στο ύφος των χορευτικών ιδιωμάτων με αυτά της Ηπείρου. Βασικός χορός θεωρείται ο τσάμικος (3/4), ο “χορός του μερακλή” όπως λέγεται, ο οποίος καταξιώνει αυτόν που τον χορεύει στην τοπική κοινωνία.

…

Παρά τη διαφορετική τους προέλευση οι κάτοικοι της Θεσσαλίας διατήρησαν μια κοινή διάλεκτο και παράδοση, κυρίως με χορούς στα τρία, τσάμικους (3/4), καλαματιανούς (7/8) και χορούς του γάμου. Στη νότια ορεινή Θεσσαλία, ένα είδος αργού τσάμικου με βαριές κινήσεις μαρτυρά σαφείς ηπειρώτικες επιδράσεις, ενώ ορισμένες περιοχές παρουσιάζουν ομοιότητες με ρυθμικούς, μουσικούς και χορευτικούς τύπους του Αιγαίου και της Μακεδονίας.