Κατηγορία: Β΄ Γυμνασίου

…

Όργανα με μεγάλη ιστορία, όπως η γκάιντα, ο ζουρνάς, η φλογέρα παραγκωνίζονται από το κλαρίνο, το οποίο σήμερα κυριαρχεί στην ηπειρώτικη μουσική. Μεγάλο ρόλο σε αυτήν την αλλαγή έπαιξαν οι αθίγγανοι δεξιοτέχνες οργανοπαίκτες. Παράλληλα με το κλαρίνο, εξαπλώνεται και το συγκρότημα βιολί-λαγούτο-ντέφι.

…

Τα τραγούδια της Ηπείρου ακολουθούν σε ορισμένες περιοχές (Πωγώνι Ηπείρου και Β. Ήπειρο) τις πεντατονικές κλίμακες, ενώ πολλά από αυτά έχουν πολυφωνική μορφή. Η ηπειρώτικη πολυφωνία είναι χαρακτηριστική. Υπάρχουν ρόλοι που αλλάζουν σε κάθε περιοχή και της δίνουν το δικό της χαρακτηριστικό άκουσμα. Οι ομάδες τραγουδιστών είναι είτε αντρικές ή γυναικείες, είτε μικτές.

Στους ηπειρώτικους χορούς, πέρα από τον πανελλήνιο καλαματιανό και τον συρτό, συναντά κανείς λεβέντικους χορούς όπως: η σαμαρίνα, ο ρόβας, η χαλασιά και ο γιαννιώτικος σε ρυθμό 2/4, ο φεζοδερβέναγας σε 2/4 και 4/4, ο μενούσης σε 3/4, ο ζαγορίσιος και ο βουρμπιανίτικος σε πεντάσημο μέτρο, ο τσάμικος σε εξάσημο μέτρο, ο τζουμερκιώτικος σε 7/8, ο μπεράτης σε 8/8, το φυσούνι σε μέτρο 9/8.

…

Κυρίαρχη θέση στα μουσικά δρώμενα έχει ένα οργανικό συγκρότημα με μακρόχρονη ιστορία στην ελληνική μουσική παράδοση. Πρόκειται για τη ζυγιά γκάιντα-νταούλι ή δύο ζουρνάδες-νταούλι. Από το β’ μισό του 19ου αιώνα, στις κατά τόπους παραδοσιακές ορχήστρες συμμετέχουν και διάφορα πνευστά, όπως το κλαρίνο, αλλά και απομεινάρια από στρατιωτικές μπάντες, που παίζουν στα πανηγύρια.

Τέτοιες μπάντες εντοπίζονται σήμερα και στη Σερβία και τη δυτική Βουλγαρία.

…

Η περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται από ποικιλία χορών, μεγάλο μέρος των οποίων συναντούμε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας ενώ άλλοι πάλι αποτελούν κοινό τόπο στα Βαλκάνια. Ανάμεσά τους διακρίνουμε τη γκάιντα σε 4/4 και 2/4, τον συρτό Μακεδονίας, τον ακριτικό ή μπουφιώτικο και τον καστοριανό σε 2/4, τη γερακίνα σε 7/8, το λεβέντικο σε δωδεκάσημο μέτρο κ.ά.

…

Τα όργανα που συναντάμε στην περιοχή της Θράκης είναι η θρακική λύρα, η φλογέρα, η γκάιντα και το νταούλι. Στα παράλια κυριαρχεί η νησιώτικη ζυγιά (βιολί-λαγούτο), ενίοτε και το σαντούρι. Με τη διάδοση του κλαρίνου στη Θράκη, ο οργανικός συνδυασμός κλαρίνο-βιολί-λαγούτο-ούτι-κανονάκι και τουμπελέκι είναι συνηθέστερος. Στις παραθαλάσσιες περιοχές συχνά το σαντούρι αντικαθιστά το κανονάκι.

…

Η γενέτειρα του Ορφέα, του μεγαλύτερου μουσικού της ελληνικής μυθολογίας, έχει να μας επιδείξει απλούς και σύνθετους ρυθμούς (από δίσημους μέχρι και δωδεκάσημους σε διάφορες εκδοχές).

Οι πιο γνωστοί χοροί είναι τα κασάπικα σε δίσημο ρυθμό, ο ταπεινός (ή νυφιάτικος) σε τρίσημο ρυθμό, η παϊντούσκα (ή τρίπατο) σε πεντάσημο μέτρο (2+3), ο –κατεξοχήν θρακιώτικος– ζωναράδικος σε εξάσημο μέτρο (3+3), ο μαντηλάτος σε επτάσημο (2+2+3), ο συγκαθιστός (με κυκλική ή δρομική μορφή) σε εννεάσημο (2+2+2+3) και ο αντικριστός ή καρσιλαμάς συνήθως σε εννεάσημο (2+2+2+3) και σπάνια σε αργό επτάσημο μέτρο (3+2+2). Δε λείπουν βέβαια ο πανελλήνιος συρτός, ο καλαματιανός, ο μπάλλος κ.ά.

…

Νησιωτική

• Χρησιμοποιούνται συνήθως δίσημοι ρυθμοί, ενώ δημοφιλή είναι και τα μέτρα 3/8 και 6/8 ή 6/4.
• Μεγαλύτερα διαστήματα.
• Συχνή η ομοιοκαταληξία και ο αυτοσχεδιασμός.

Ηπειρωτική

• Πιο συχνοί είναι οι εννιάσημοι και επτάσημοι ρυθμοί.
• Χρήση κυρίως ανημιτονικών κλιμάκων. Υπερτερούν τα μικρότερα διαστήματα.
• Σπάνια παρατηρούνται ομοιοκαταληξία και αυτοσχεδιασμοί (π.χ. μανιάτικα μοιρολόγια).

…

Οι περισσότεροι μελετητές διαχωρίζουν την ελληνική μουσική σε νησιωτική (Θράκη, νησιά και Μιρκασιατικά παράλια, Κύπρος) και ηπειρωτική (Μακεδονία, Ήπειρος, Θεσσαλία, Ρούμελη, Μοριάς).

…

Το ελληνικό δημοτικό τραγούδι είναι κατά βάση μονοφωνικό. Γεννήθηκε από τον ανώνυμο λαό και απευθύνεται σε αυτόν. Αναπτύχθηκε παράλληλα με τη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική και δέχτηκε τις επιδράσεις της. Οι τρόποι της δημοτικής μουσικής έχουν μεγάλη συγγένεια με τους ήχους της βυζαντινής και αποδίδονται καλύτερα με τη βυζαντινή σημειογραφία, με εξαίρεση τις μελωδίες των συνοδευτικών οργάνων, που είναι σχεδόν αδύνατο να αποδοθούν με αυτή.

…

Ο πεντάσημος ρυθμός (π.χ.τσακώνικος κ.ά.) με τον χαρακτηριστικό τρίσημο στην αρχή ή στο τέλος του μέτρου, συναντιέται στην Ήπειρο και την Πελοπόννησο συνήθως με το μέτρο 5/4 για να αποδώσει χορούς με αργή χρονική αγωγή. Στα Δωδεκάνησα, την Κύπρο και τον Πόντο, όπου η χρονική αγωγή είναι ταχύτερη, αποδίδεται με το μέτρο των 5/8.

Ο επτάσημος ρυθμός (π.χ. συρτός, καλαματιανός), αποτελείται από έναν τρίσημο και δύο δίσημους ή αντίστροφα και συναντιέται σε όλη την Ελλάδα. Σύμφωνα με μελέτες των καθηγητών Θρασύβουλου Γεωργιάδη και Σαμουήλ Μπω-Μποβύ, ο πανελλήνιος ρυθμός 7/8 δεν είναι άλλος από το ηρωικό εξάμετρο με το οποίο απαγγέλλονταν τα ομηρικά έπη.

Ο εννεάσημος (εννιάσημος) ρυθμός (π.χ. αντικριστός, ζεϊμπέκικος), αποτελείται από έναν τρίσημο σε διάφορες θέσεις και συμπληρώνεται με δίσημους. Συναντιέται στα Δωδεκάνησα, τη Σκιάθο, τη Σαμοθράκη την Κύπρο και σε άλλα νησιά καθώς επίσης και στον Πόντο. Τα χορευτικά δημοτικά τραγούδια της ηπειρωτικής Ελλάδας σπάνια χρησιμοποιούν το μέτρο αυτό.

…

Στην αρχαία Ελλάδα, η προσωδία ήταν ποσοτική (απαγγελία που έδειχνε τη διαφορά μακρών και βραχέων συλλαβών, δίνοντας σε κάθε λέξη ένα στοιχειώδες ρυθμικό σχήμα). Στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες γίνεται τονική (απλώς λέξεις με τονισμένες και άτονες συλλαβές).

Στην αρχαιότητα υπήρχαν βραχείες και μακρές συλλαβές, επομένως κάθε συλλαβή είχε διαφορετική διάρκεια. Στη σημερινή γλώσσα υπάρχουν τονισμένες και άτονες συλλαβές. Έτσι το μέτρο καθοριζόταν από την διαδοχή μακρών και βραχέων συλλαβών, ενώ σήμερα κ αθορίζεται από τη διαδοχή τονισμένων και άτονων. Για παράδειγμα, το ιαμβικό στην αρχαιότητα ήταν βραχεία – μακρά, ενώ σήμερα είναι άτονη – τονισμένη. Επίσης ο τονισμός από μελωδικός έγινε δυναμικός.

…

Η πλειοψηφία των τραγουδιών χρησιμοποιεί απλά (π.χ. 2/4 κ.ά.) ή μικτά μέτρα (π.χ. 7/8 κ.ά.). Η χρήση μετρικών μορφών με ποικιλία ρυθμικών σχημάτων στην εσωτερική τους σύνθεση (π.χ. 5/8, 7/8, 9/8) μαρτυρά στενή σχέση με την προσωδία.

Ρυθμοί όπως ο ίαμβος (βραχύ–μακρό = όγδοο–τέταρτο) και ο τροχαίος (μακρό–βραχύ = τέταρτο–όγδοο) συναντιούνται και σήμερα στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή της Μεσογείου και των Βαλκανίων. Το δημοτικό τραγούδι χρησιμοποιεί ορισμένους χορευτικούς ρυθμούς που διασώθηκαν από την αρχαιότητα.